Ούτε φίδι, ούτε καρχαρίας, ούτε αρκούδα: Κι όμως αυτό είναι το πιο θανατηφόρο ζώο στον πλανήτη και το βλέπουμε μπροστά μας κάθε μέρα
Βουίζουν, τσιμπάνε και προκαλούν μερικές από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες που είναι γνωστές στην ανθρωπότητα. Τα κουνούπια είναι ίσως τα πιο περιφρονημένα ζώα του πλανήτη.
Αν μπορούσαμε να τα εξαλείψουμε από την επιφάνεια της Γης, θα έπρεπε να το κάνουμε;
Το ερώτημα δεν είναι πλέον υποθετικό, αναφέρει σε δημοσίευμά της η Washington Post.
Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει ισχυρά γενετικά εργαλεία που μπορεί να είναι σε θέση να εξαλείψουν τα κουνούπια και άλλα παράσιτα μια για πάντα, σύμφωνα με δημοσίευμα της washingtonpost.
Τώρα, ορισμένοι γιατροί και επιστήμονες λένε ότι είναι καιρός να ληφθεί το εξαιρετικό μέτρο της χρήσης της γονιδιακής επεξεργασίας για την εξάλειψη των κουνουπιών και την αποφυγή της ανθρώπινης ταλαιπωρίας από την ελονοσία, τον δάγκειο πυρετό, τον ιό του Δυτικού Νείλου και άλλες σοβαρές ασθένειες
«Υπάρχουν τόσες πολλές ζωές που κινδυνεύουν από την ελονοσία που θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι αυτή η τεχνολογία θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο εγγύς μέλλον», δήλωσε ο Alekos Simoni, μοριακός βιολόγος στο Target Malaria, ένα πρόγραμμα που στοχεύει στην εξόντωση των κουνουπιών που μεταδίδουν την ελονοσία στην υποσαχάρια Αφρική.
Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας θέτει επίσης ένα βαθύ ηθικό ερώτημα: Πότε, αν ποτέ, είναι αποδεκτό να εξαφανίσουμε σκόπιμα ένα είδος;
Ακόμη και ο διάσημος φυσιοδίφης E.O. Wilson είπε κάποτε: «Θα πατούσα με χαρά το κουμπί και θα γινόμουν ο ίδιος ο εκτελεστής» για τα κουνούπια που μεταδίδουν την ελονοσία.
Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές και ηθικολόγοι προειδοποιούν ότι μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο να πειράζουμε τα θεμέλια της ίδιας της ζωής. Ακόμη και τα ενοχλητικά, μικροσκοπικά κουνούπια, λένε, μπορεί να έχουν αρκετή εγγενή αξία για να παραμείνουν στη ζωή.
Πώς να εξοντώσετε τα κουνούπια
Το Target Malaria είναι μία από τις πιο φιλόδοξες προσπάθειες καταπολέμησης των κουνουπιών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο Simoni και οι συνεργάτες του προσπαθούν να μειώσουν τους πληθυσμούς των κουνουπιών του είδους Anopheles gambiae που ευθύνονται για τη διάδοση της θανατηφόρας ασθένειας.
Στα εργαστήριά τους, οι επιστήμονες έχουν εισαγάγει μια γονιδιακή μετάλλαξη που προκαλεί τη γέννηση θηλυκών κουνουπιών χωρίς λειτουργικές ωοθήκες, καθιστώντας τις στείρες. Τα αρσενικά κουνούπια μπορούν να μεταφέρουν το γονίδιο, αλλά παραμένουν φυσιολογικά.
Η ιδέα είναι ότι όταν τα θηλυκά κουνούπια κληρονομούν το γονίδιο τόσο από τη μητέρα όσο και από τον πατέρα τους, πεθαίνουν χωρίς να παράγουν απογόνους. Εν τω μεταξύ, όταν αρσενικά και θηλυκά που φέρουν μόνο ένα αντίγραφο του γονιδίου ζευγαρώνουν με άγρια κουνούπια, θα διαδώσουν το γονίδιο περαιτέρω μέχρι να μην απομείνουν γόνιμα θηλυκά — και ο πληθυσμός θα καταρρεύσει.
Ο Simoni δήλωσε ότι ελπίζει το έργο να προχωρήσει πέρα από το εργαστήριο και να αναπτυχθούν μερικά από τα γενετικά τροποποιημένα κουνούπια στο φυσικό τους περιβάλλον μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. «Πιστεύουμε ότι αυτή η τεχνολογία μπορεί πραγματικά να φέρει μετασχηματιστικές αλλαγές», είπε.
Στο επίκεντρο του έργου Target Malaria βρίσκεται ένα ισχυρό γενετικό εργαλείο που ονομάζεται γονιδιακός μηχανισμός.
Σύμφωνα με τους κανόνες κληρονομικότητας, ένας γονέας έχει 50% πιθανότητα να μεταδώσει ένα συγκεκριμένο γονίδιο σε έναν απόγονο. Ωστόσο, προσθέτοντας έναν ειδικό γενετικό μηχανισμό — τον γονιδιακό μηχανισμό — σε τμήματα του DNA, οι επιστήμονες μπορούν να «επηρεάσουν» την κλήρωση και να διασφαλίσουν ότι ένα γονίδιο θα συμπεριληφθεί στα ωάρια και το σπέρμα ενός ζώου, εγγυώμενοι σχεδόν ότι θα μεταδοθεί.
Μέσα από διαδοχικές γενιές, τα gene drives μπορούν να προκαλέσουν τη διάδοση ενός χαρακτηριστικού σε ολόκληρο τον πληθυσμό ενός είδους, ακόμη και αν το γονίδιο αυτό δεν ωφελεί τον οργανισμό.
Με αυτόν τον τρόπο, τα gene drives κάνουν κάτι αξιοσημείωτο: επιτρέπουν στους ανθρώπους να παρακάμψουν τους κανόνες της φυσικής επιλογής του Κάρολου Δαρβίνου, οι οποίοι συνήθως ωθούν τους πληθυσμούς των φυτών και των ζώων να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους με την πάροδο του χρόνου.
«Η τεχνολογία μας προσφέρει νέες επιλογές», δήλωσε ο Christopher Preston, περιβαλλοντικός φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Μοντάνα. «Ίσως θα μπορούσαμε να εξαφανίσουμε ένα είδος πριν από 150 χρόνια, κυνηγώντας το υπερβολικά ή πυροβολώντας το στον αέρα. Σήμερα, όμως, έχουμε διαφορετικές επιλογές και η εξαφάνιση θα μπορούσε να ολοκληρωθεί ή να ξεκινήσει σε ένα εργαστήριο».
Πόσο μακριά πρέπει να φτάσουμε στην εξάλειψη των κουνουπιών;
Ενώ τόσοι πολλοί οικολόγοι προσπαθούν να σώσουν φυτά και ζώα από την εξαφάνιση, το κουνούπι είναι ένα από τα λίγα πλάσματα που οι άνθρωποι υποστηρίζουν ότι αξίζει πραγματικά να εξαφανιστεί. Ξεχάστε τις τίγρεις ή τις αρκούδες — το μικρό κουνούπι είναι το πιο θανατηφόρο ζώο στη Γη.
Η ανθρώπινη δυστυχία που προκαλεί η ελονοσία είναι αναμφισβήτητη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σχεδόν 600.000 άνθρωποι πέθαναν από την ασθένεια το 2023, με την πλειονότητα των κρουσμάτων να καταγράφεται στην Αφρική.
Στην ήπειρο, ο αριθμός των θανάτων είναι παρόμοιος με «δύο Boeing 747 που συντρίβονται στο Κιλιμάντζαρο» κάθε μέρα, δήλωσε ο Paul Ndebele, βιοηθικολόγος στο Πανεπιστήμιο George Washington.
Για τους υποστηρικτές της γενετικής τροποποίησης, η αποδέσμευση γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών σε χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο ή η Ουγκάντα είναι μια απλή υπόθεση.
«Δεν είναι δύσκολο να πείσεις αυτούς τους ανθρώπους, γιατί ζουν σε μια περιοχή όπου πεθαίνουν παιδιά», δήλωσε η Krystal Birungi, εντομολόγος της Target Malaria στην Ουγκάντα, αν και πρόσθεσε ότι μερικές φορές πρέπει να καταπολεμήσει την παραπληροφόρηση, όπως την ψευδή ιδέα ότι τα τσιμπήματα των γενετικά τροποποιημένων κουνουπιών μπορούν να προκαλέσουν στειρότητα.
Πρόσφατα, όμως, το Κέντρο Βιοηθικής Hastings, ένα ερευνητικό ινστιτούτο στη Νέα Υόρκη, και το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα συγκέντρωσαν μια ομάδα βιοηθικολόγων για να συζητήσουν τους πιθανούς κινδύνους της σκόπιμης προσπάθειας εξάλειψης ενός είδους.
Σε ένα έγγραφο πολιτικής που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στο περιοδικό Science, η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η σκόπιμη πλήρης εξάλειψη μπορεί να είναι αποδεκτή σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες».
Σύμφωνα με τους βιοηθικολόγους, ένας υποψήφιος για πλήρη εξάλειψη είναι το σκουλήκι του Νέου Κόσμου. Αυτή η παρασιτική μύγα, που γεννά τα αυγά της σε πληγές και τρώει τη σάρκα τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων, φαίνεται να παίζει ελάχιστο ρόλο στα οικοσυστήματα. Οι μολύνσεις είναι δύσκολο να θεραπευτούν και μπορούν να οδηγήσουν σε αργό και επώδυνο θάνατο.
Ωστόσο, μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο, λένε, να χρησιμοποιηθούν γονιδιακά μηχανισμοί σε τρωκτικά σε απομακρυσμένα νησιά του Ειρηνικού, όπου αποδεκατίζουν τα ιθαγενή πουλιά, δεδομένης της μη μηδενικής πιθανότητας ένας γενετικά τροποποιημένος αρουραίος ή ποντικός να μεταπηδήσει στην ηπειρωτική χώρα και να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την ήπειρο.
«Ακόμη και σε μικροβιακό επίπεδο, κατέστη σαφές στις συζητήσεις μας ότι δεν είμαστε υπέρ της αναδιαμόρφωσης του κόσμου για να ταιριάζει στις επιθυμίες των ανθρώπων», δήλωσε ο Gregory Kaebnick, ανώτερος ερευνητής στο ινστιτούτο.
Δεν είναι σαφές πόσο σημαντικά είναι τα κουνούπια που μεταφέρουν την ελονοσία για τα ευρύτερα οικοσυστήματα. Έχουν γίνει λίγες έρευνες για να διαπιστωθεί εάν οι βάτραχοι ή άλλα ζώα που τρώνε τα έντομα θα μπορούν να βρουν την τροφή τους αλλού. Οι επιστήμονες συζητούν έντονα εάν μια ευρύτερη «αποκάλυψη των εντόμων» βρίσκεται σε εξέλιξη σε πολλά μέρη του κόσμου, η οποία μπορεί να θέσει σε κίνδυνο άλλα πλάσματα που εξαρτώνται από αυτά για τροφή και επικονίαση.
«Η εξάλειψη του κουνουπιού μέσω της γενετικής τεχνολογίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε παγκόσμια εξάλειψη, αλλά αυτό φαίνεται λίγο επικίνδυνο», δήλωσε ο Preston, ο οποίος συνέβαλε μαζί με τον Ndebele στη συζήτηση που δημοσιεύθηκε στο Science.
Αντ’ αυτού, σύμφωνα με τους συγγραφείς, οι γενετιστές θα πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούν την επεξεργασία γονιδίων, τα εμβόλια και άλλα εργαλεία για να στοχεύουν όχι το ίδιο το κουνούπι, αλλά τον μονοκύτταρο παράσιτο Plasmodium που είναι υπεύθυνο για την ελονοσία. Αυτός ο αόρατος μικροοργανισμός — τον οποίο το κουνούπι μεταφέρει από το σάλιο του στο αίμα ενός ατόμου όταν το τσιμπά — είναι ο πραγματικός ένοχος.
«Μπορείς να εξαλείψεις την ελονοσία χωρίς να εξαλείψεις τα κουνούπια», είπε ο Kaebnick. Πρόσθεσε ότι σε μια εποχή που η κυβέρνηση Τραμπ μιλάει για την εξαφάνιση των ζώων, η σκόπιμη εξαφάνιση θα πρέπει να αποτελεί επιλογή μόνο για «ιδιαίτερα φρικτά είδη».
Ωστόσο, ο Ndebele, ο οποίος κατάγεται από τη Ζιμπάμπουε, σημείωσε ότι οι περισσότεροι από όσους αντιτίθενται στην εξάλειψη των κουνουπιών «δεν ζουν στην Αφρική».
Ο Ndebele έχει προσωπική εμπειρία με την ελονοσία. Κάποτε έπρεπε να μεταφέρει εσπευσμένα τον άρρωστο γιο του στο νοσοκομείο, όταν η ασθένεια εκδηλώθηκε με παραισθήσεις.
«Ήμασταν σε κατάσταση πανικού», θυμάται. «Φανταστείτε — δεν ξέραμε τι συνέβαινε σε αυτό το νεαρό αγόρι».
Ωστόσο, ο Ndebele και οι συνάδελφοί του εξέφρασαν επιφυλάξεις σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας γονιδιακής μετάδοσης.
Ακόμα και αν οι άνθρωποι συμφωνούσαν να εξαλείψουν όλα τα κουνούπια από τον πλανήτη — όχι μόνο τα Anopheles gambiae, αλλά και αυτά που μεταδίδουν άλλες ασθένειες ή απλώς τσιμπάνε και ενοχλούν — θα ήταν ένα «ηρωικό εγχείρημα», σύμφωνα με τον Kaebnick.
Υπάρχουν περισσότερα από 3.500 γνωστά είδη, καθένα από τα οποία ενδεχομένως απαιτεί το δικό του ειδικά σχεδιασμένο γονιδιακό μηχανισμό. Και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι ένας γονιδιακός μηχανισμός θα εξαλείψει έναν πληθυσμό όπως έχει προβλεφθεί.
Ο Simoni, ερευνητής γονιδιακής μετάδοσης, συμφώνησε ότι υπάρχουν όρια σε ό,τι μπορεί να κάνει η τεχνολογία. Η μοντελοποίηση της ομάδας του υποδηλώνει ότι θα καταστέλλουν τα κουνούπια που μεταδίδουν την ελονοσία μόνο τοπικά, χωρίς να τα εξαλείφουν εντελώς.
Τα κουνούπια «υπάρχουν εδώ και εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια», είπε. «Είναι ένα πολύ δύσκολο είδος για εξάλειψη».
